Swoistą wizytówką Powiat Średzkiego, a także całego regionu, jest Skarb Średzki. Te arcydzieła sztuki jubilerskiej zostały odkryte w czerwcu 1985 r. (podczas kopania fundamentów jednej ze średzkich kamienic) i są ewenementem na skalę europejską.

 

Na najbardziej niezwykły skarb średniowiecznej Europy składa się:

ZŁOTA KORONA Z ORŁAMI to prawdziwe arcydzieło sztuki złotniczej. Wykonana jako korona ślubna w 2 poł. XIII w. lub na początku XIV mogła należeć do Blanki de Valois drugiej żony Karola IV. Okoliczność tą potwierdzają motywy pierścionków w dziobach orłów. Dziesięć segmentów korony ozdobiono granatami, szafirami, szmaragdami i perłami.

KOLISTA ZAPONA Z KAMEĄ służąca do spinania na piersiach lub ramionach ceremonialnych płaszczy dworskich i kap liturgicznych, jest jedną z największych zachowanych do naszych czasów. Powstała w 2 poł. XIII w. Jej centralny element ozdobny tworzy kamea, wycięta w niebieskim chalcedonie, z wyobrażeniem orła. Wokół niej mieni się 18 szmaragdów, 23 granaty, 4 perły i szafir.

PARA ZAWIESZEK OBUSTRONNYCH  powstała w XlI w. w kręgu oddziaływań Bizancjum, jest najstarszym elementem skarbu. Ich rozmiar i ciężar świadczą o stosowaniu ich jako zawieszek przy niewieścich nakryciach głowy (czepcach, opaskach itp.).

Druga PARA ZAWIESZEK JEDNOSTRONNYCH powstała w 2 poł. XII w. być może na Węgrzech. Skarb uzupełnia bransoletka, trzy pierścienie, złota taśma oraz 39 złotych florenów i około trzy tysiące srebrnych groszy praskich.

 

Do dzisiaj historycy zadają sobie pytanie - do kogo należał skarb i kiedy został ukryty?

W dokumencie z 24 listopada 1348 r. król czeski Karol IV Luksemburski w zamian za pożyczenie dużej sumy pieniędzy zwalnia Muscho (Mojżesza) Żyda ze Środy Śląskiej z wszelkich podatków na okres trzech lat i bierze go wraz z rodziną pod swoja, osobistą opiekę. Pośrednikiem w tym przedsięwzięciu był Jan ze Środy Śląskiej (sekretarz Karola IV). Potwierdza to drugi dokument, w którym król nakazuje swojemu sekretarzowi wystarać się o dużą pożyczkę. Wynika z tego, że elementy wchodzące w skład Skarbu Średzkiego mogły być królewskim zastawem, ukrytym podczas prześladowań Żydów w okresie zarazy zwanej czarną śmiercią, która dotarła na tereny księstwa wrocławskiego w połowie XIV